Czym są odleżyny?

Odleżyny to rany powstające w miejscach długotrwałego ucisku na tkanki, który uniemożliwia właściwy przepływ krwi. W dalszej kolejności dochodzi do owrzodzenia, które obejmuje także tkankę podskórną. Odleżyny mogą zakończyć się martwicą sięgającą mięśni, ścięgien, a nawet samych kości, a także zagrażającym życiu zakażeniem bakteryjnym. Zaczyna się jednak dość niewinnie – od niewielkiego zaczerwienienia w miejscu ucisku, ewentualnie obrzęku i lekkiego bólu w miejscu ucisku. W zależności od tego, w jakiej pozycji senior zazwyczaj leży, szczególnie narażone na powstanie odleżyn mogą być różne obszary ciała. Zawsze są to jednak te części, na których opiera się ciężar ciała. W przypadku pozycji na plecach są to głównie kość krzyżowa, pośladki, łydki, łopatki i potylica. Natomiast w razie leżenia na boku odleżyny mogą powstać zwłaszcza w okolicach stawu biodrowego, w miejscu złączenia obu kolan, a także w okolicach kostek i małżowin usznych. Z całą pewnością odleżyny nie są więc błahą i niegroźną przypadłością, którą można lekceważyć. Wręcz przeciwnie – należy potraktować ją bardzo poważnie i włożyć dużo wysiłku w profilaktykę.

Lepiej zapobiegać niż leczyć

Odleżyny powstają u osób długotrwale unieruchomionych, spędzających dużo czasu w jednej pozycji – niekoniecznie u kogoś, kto jest obłożnie chory i nie wstaje z łóżka. Równie dobrze może je mieć ktoś sprawny, kto przesiaduje godzinami w jednej pozycji w fotelu; oczywiście mogą pojawić się także u kogoś, kto porusza się na wózku inwalidzkim. Powstawaniu odleżyn sprzyjają rozmaite czynniki ryzyka, w tym podeszły wiek oraz współwystępowanie innych chorób, m.in. otyłości, cukrzycy (wpływa negatywnie na proces gojenia się ran), miażdżycy, niedokrwistości (niewystarczające dotlenienie komórek), a także problemów z nietrzymaniem moczu i kału. Także jeśli senior jest osłabiony inną chorobą, ryzyko powstania odleżyn wzrasta; należy je minimalizować, zapewniając mu odpowiednią opiekę. Niestety, odleżyny mogą powstać nawet w ciągu jednej nocy, dlatego nie można ani na chwilę stracić czujności.

Jak zatem zapewnić podopiecznemu właściwą profilaktykę? Przede wszystkim trzeba zadbać o to, by wystarczająco często (co najmniej raz na dwie godziny) zmieniał pozycję, w jakiej się znajduje. Jeśli senior jest wożony na wózku inwalidzkim, pozycja powinna być zmieniana nawet częściej. O ile to możliwe, należy jednak unikać samodzielnego dźwigania chorego, ponieważ jest to zadanie niezwykle obciążające fizycznie. Lepiej posiłkować się wszelkimi udogodnieniami, takimi jak poduszki, których umiejętne przesuwanie gwarantuje zmianę pozycji seniora bez nadmiernego wysiłku ze strony opiekuna. Kolejny ważny temat to zakup specjalnego materaca przeciwodleżynowego (gąbkowego, wodnego bądź pneumatycznego, napełnianego powietrzem) – jest niezbędny w skutecznym zapobieganiu powstawania odleżyn. Najlepiej jednak, by ciało seniora  nie spoczywało bezpośrednio na materacu, ważne są dodatkowe odciążające gąbki czy nadmuchiwane opaski, wkładane w miejsca szczególnie narażone na otarcia. W pozycji na boku świetnie sprawdzą się wypełnione kulkami styropianowymi poduszki-rogale, jak dla kobiet w ciąży (ochronią miejsca złączenia kolan i kostek) albo typowe poduszki przeciwodleżynowe dla seniorów, dostępne w sklepach z artykułami medycznymi.

Warto zadbać także o odpowiednie ubrania – bieliznę, która nie uciska w pasie czy pachwinach, skarpety z luźnym ściągaczem. Można też podeprzeć kołdrę w kilku miejscach, aby nie stykała się bezpośrednio z ciałem podopiecznego. Z kolei prześcieradło warto często naciągać, aby nie powstawały na nim jakiekolwiek zgrubienia ocierające naskórek. Warto też wykonywać z seniorem ćwiczenia bierne, wielokrotnie zginać jego ręce w łokciach, a nogi w stawach. Pozwoli to pobudzić mikrokrążenie kończyn, co jest niezwykle ważne w profilaktyce przeciwodleżynowej.

Nie mniej istotne jest pilnowanie, by ciało seniora było zawsze utrzymywane w czystości – dokładnie, ale delikatnie myte, po myciu osuszane i nawilżane, często wietrzone. Powstawaniu odleżyn sprzyjają bowiem zarówno zbytnia suchość skóry chorego, jak i nadmierna wilgoć. W czasie upałów warto zwilżać skórę podopiecznego. Ważne jest także pamiętanie o nawodnieniu jego ciała od wewnątrz, poprzez podawanie odpowiedniej ilości napojów. W przypadku osób nietrzymających moczu i kału niezwykle ważne jest utrzymywanie higieny, dokładne oczyszczanie, osuszanie oraz zasypywanie skóry talkiem.

Ciało seniora zagrożonego odleżynami trzeba też często (kilka razy dziennie) i dokładnie oglądać, smarować odpowiednimi kremami pielęgnacyjnymi, a także oklepywać miejsca szczególnie narażone na powstanie odleżyn. Niestety, profilaktyka przeciwodleżynowa to zajęcie dość żmudne i męczące. Warto jednak podjąć to wyzwanie, ponieważ leczenie już istniejących odleżyn jest znacznie trudniejsze i bardziej pracochłonne, w dodatku niesie ze sobą ryzyko powstania groźnych dla życia powikłań.

Jeśli powstaną odleżyny

Jeśli już dojedzie do powstania odleżyn, odpowiednia pielęgnacja ran i owrzodzeń będzie należeć do wykwalifikowanych pracowników ochrony zdrowia – pielęgniarek i lekarzy. Opiekunki bez przygotowania medycznego nie powinny się tym zajmować, ani tym bardziej stosować własnych medykamentów z Polski, twierdząc, że są lepsze niż te używane przez niemiecki personel medyczny. Nie wolno tego robić – to niebezpieczne i zawsze grozi powstaniem u podopiecznego zakażenia bakteryjnego. Objawia się ono gorączką, zapalnym naciekiem oraz ropnym wysiękiem o nieprzyjemnym zapachu. Na tym etapie niezbędne bywa leczenie szpitalne, a także interwencja chirurgiczna. Niestety leczenie takie bywa bardzo długotrwałe: od momentu powstania odleżyny i początku fazy zapalnej do całkowitego pokrycia się rany naskórkiem i zblednięcia blizny mogą upłynąć długie miesiące.

Tym, co możesz zrobić jako osoba niewykwalifikowana jest dbanie o poprawę ogólnego stanu chorego. Chodzi głównie o podawanie mu odpowiednio zbilansowanych posiłków i napojów. Ważne jest, by ciało seniora było odpowiednio nawodnione, a podawane pokarmy zawierały dużą ilość białka, witamin (zwłaszcza A, E oraz C) i minerałów, w tym cynku.

Witamina A, znana jako silny przeciwutleniacz, jest obecna w dużych ilościach w żółtych i pomarańczowych owocach i warzywach (np. morele, brzoskwinie, marchew, dynia, papryka), a także w szpinaku i sałacie, winogronach i awokado, rybach morskich, mleku, maśle i mięsie. Z kolei niezbędną do syntezy kolagenu i przyspieszającą gojenie ran witaminę C znajdziemy w owocach miękkich (truskawki, maliny, porzeczki, żurawina, agrest), owocach cytrusowych, dzikiej róży, a także wielu warzywach (zwłaszcza w papryce, ale także w cebuli, pomidorach, rzodkiewce, brokułach, brukselce, szczypiorku). Gojenie ułatwia także witamina E, obecna m.in. w orzechach, jajach, olejach roślinnych, czarnej porzeczce, papryce, brokułach, nektarynkach, sałacie, kapuście, grochu czy fasoli.

Troska o podawanie seniorowi odpowiednio zbilansowanych posiłków jest oczywiście ważna nie tylko w trakcie leczenia odleżyn, ale i na etapie zapobiegania ich powstaniu.

Sprawdź inne artykuły o tematyce opiekuńczej, które pomogą w przygotowaniach do podjęcia nowych zleceń: https://dobrasztela.pl/kacik-opiekunki/aktualnosci/artykuly