Odleżyny to bolesne rany powstające na skutek długotrwałego ucisku na skórę i tkanki pod nią, który prowadzi do uszkodzenia skóry i niedokrwienia. Najczęściej występują u osób przewlekle chorych, starszych, unieruchomionych lub przebywających przez dłuższy czas w jednej pozycji, np. w łóżku lub na wózku inwalidzkim. Skuteczna profilaktyka i odpowiednia pielęgnacja są kluczowe dla zapobiegania odleżynom i ich leczenia.
Przyczyny powstawania odleżyn
Odleżyny powstają, gdy przepływ krwi do skóry i tkanki pod nią zostaje zablokowany przez długotrwały ucisk. Brak odpowiedniego krążenia krwi prowadzi do niedotlenienia komórek, co powoduje ich martwicę i rozwój odleżyn. Do innych czynników przyczyniających się do powstawania odleżyn należą:
- Brak ruchu: Długotrwałe leżenie lub siedzenie bez zmiany pozycji zwiększa ryzyko powstawania odleżyn.
- Wilgoć i maceracja skóry: Nadmierna wilgotność skóry, np. z powodu nietrzymania moczu, potu czy rzadkiej zmiany bielizny, osłabia jej strukturę.
- Niedożywienie: Brak odpowiednich składników odżywczych, witamin i minerałów osłabia regenerację skóry i tkanki.
- Cienka lub uszkodzona skóra: Osoby starsze oraz osoby z problemami skórnymi są bardziej podatne na powstawanie odleżyn.
Profilaktyka odleżyn
Profilaktyka jest kluczowa w zapobieganiu odleżynom. Regularna pielęgnacja, zmiana pozycji oraz dbanie o skórę mogą znacząco zmniejszyć ryzyko ich wystąpienia. Oto podstawowe działania profilaktyczne:
-
Regularna zmiana pozycji: Osoby leżące powinny zmieniać pozycję co 2-3 godziny, a osoby siedzące co godzinę. Pomaga to zmniejszyć ucisk na tkanki i umożliwić krążenie krwi.
-
Stosowanie podkładek i materacy przeciwodleżynowych: Specjalne materace i poduszki rozkładają równomiernie nacisk i zmniejszają ryzyko powstawania odleżyn. Można stosować materace piankowe, pneumatyczne lub żelowe.
-
Odpowiednia pielęgnacja skóry: Skóra powinna być regularnie myta i osuszona, szczególnie w miejscach narażonych na wilgoć. Stosowanie kremów ochronnych i nawilżających wzmacnia barierę ochronną skóry.
-
Dieta bogata w składniki odżywcze: Dieta wysokobiałkowa, bogata w witaminy (szczególnie witaminę C i E) oraz minerały, wspiera regenerację skóry i tkanki. Warto także dbać o odpowiednie nawodnienie.
-
Ochrona przed wilgocią: Osoby nietrzymające moczu powinny mieć regularnie zmieniane pieluchy lub podkłady, a także stosować środki chroniące skórę przed działaniem wilgoci.
Leczenie odleżyn
Leczenie odleżyn jest procesem wieloetapowym i wymaga systematycznego podejścia, zależnie od stopnia zaawansowania ran. Oto podstawowe metody leczenia:
-
Ocena stopnia zaawansowania odleżyny: Odleżyny są podzielone na cztery stopnie, zależnie od głębokości uszkodzenia tkanki. Leczenie powinno być dostosowane do stadium rany.
-
Oczyszczanie rany: Usunięcie martwej tkanki jest kluczowe dla zapobiegania infekcjom. Można to zrobić za pomocą środków enzymatycznych, fizjologicznych roztworów soli lub w bardziej zaawansowanych przypadkach za pomocą chirurga.
-
Zastosowanie opatrunków specjalistycznych: W zależności od stadium odleżyny stosuje się różne opatrunki, takie jak hydrokoloidy, hydrożele, pianki poliuretanowe czy opatrunki alginatowe. Chronią one ranę, utrzymują odpowiedni poziom wilgoci i przyspieszają gojenie.
-
Leczenie farmakologiczne: W przypadku odleżyn zakażonych mogą być potrzebne antybiotyki, a w przypadku bólu – środki przeciwbólowe.
-
Terapie wspomagające: W niektórych przypadkach stosuje się terapie wspomagające, takie jak terapia próżniowa (NPWT), która polega na stosowaniu podciśnienia, co wspomaga gojenie głębokich odleżyn.
Wsparcie i opieka
W przypadku osób narażonych na odleżyny opieka powinna być kompleksowa. Regularne kontrole u pielęgniarki, fizjoterapeuty czy lekarza specjalisty mogą pomóc w monitorowaniu stanu skóry i szybkim reagowaniu na wszelkie zmiany. Warto także włączyć rehabilitację i odpowiednie ćwiczenia dla osób unieruchomionych, aby poprawić ich krążenie i kondycję mięśniową.
