Powikłania w stosowaniu leków - z czego wynikają?

Jak przestrzegają specjaliści z Instytutu Żywności i Żywienia, wiele z powikłań w stosowaniu leków dotyczy niekorzystnego działania żywności na trzy procesy: wchłanianie, metabolizm i wydalanie leków z organizmu. Część z zachodzących interakcji może stanowić duże zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia seniora. W wielu przypadkach interakcje leków powodują zaburzenia rytmu serca, gwałtownego wzrostu ciśnienia tętniczego krwi lub też hipotonii ortostatycznej. Co szczególnie ważne i dotyczące seniorów, którzy cierpią na schorzenia poważniejsze, interakcje leków z żywnością mogą zdecydowanie pogorszyć skuteczność prowadzonego w danym momencie leczenia. Niejednokrotnie zdarza się również, że przykrą konsekwencją jest wydłużenie okresu hospitalizacji, co z kolei prowadzi do nieuchronnego zwiększenia kosztów walki o zdrowie i sprawność seniora.

Należy zaznaczyć, że działanie znacznej większości leków podanych pacjentowi zależy od wyjątkowej ilości czyn­ników - co oznacza, że niekiedy nie można jednoznacznie określić powodów takiego, a nie innego wpływu na organizm, jaki akurat ma miejsce w konkretnym przypadku. Z czym ma to związek? Otóż w największym stopniu cały proces łącz się z uwalnianiem leku z tabletek (bądź kapsułek), kolejno z jego wchłanianiem, transportem wewnątrz organizmu, dalszą dystrybucją, a finalnie oczywiście wydalaniem leku. Kluczową rolę w całym systemie odgrywają przemiany biochemiczne (lek podlega im na różnych etapach swojej “wędrówki” po organizmie człowieka). Pod względem zakresu i szybkości występują uwarunkowania aktywności biologicznej metabolitów, które powstały na bazie leku. Proces ten uzależnia również czas oraz skuteczność działania danego specyfiku.

Metabolizm leku a wpływ składników żywności na organizm seniora

Składniki obecne w naszej diecie, czyli białko, błonnik, flawonoidy, furanokumaryny, minerały, tłuszcze, witaminy, kofeina, a także tyramina oraz cała reszta, są w stanie samodzielnie poddawać modyfikacji właściwie większość z etapów przyjmowania leku przez organizm. Mówimy w tym momencie dokładnie o wchłanianiu, biodostępności, a następnie - metabolizmie i wydalaniu. Badacze i naukowcy twierdzą, że spora część odkrytych, znanych dotychczas interakcji, które zachodzą pomiędzy żywnością a lekami, wiąże się kolejno z:

• wchłanianiem,
• przemianami typu biochemicznego (zachodzącymi w głównej mierze - wątrobie i jelitach),
• wydalaniem substancji z organizmu

Warto zaznaczyć, że w niektórych momentach może dojść do działania leku i składników żywności w trybie synergicznym (czyli współpracy), jednak czasami siła oddziaływania samego leku wzmacnia się, ulegając sporemu zwielokrotnieniu.

Pamiętaj! Wiele z leków przyjmowanych długotrwale, stosowanych na choroby przewlekłe, jest w stanie wpływać znacząco na procesy wchłaniania, a później trawienia rozmaitych składników pokarmowych. Co za tym idzie - niejednokrotnie w konsekwencji pogarsza się stan zdrowia seniora.

Spójrzmy teraz, jaki wpływ wywierają poszczególne składniki żywności na zmniejszenie, zwiększenie wchłaniania leku, a także na jego metabolizm.

1. Zmniejszenie wchłaniania leku - możliwe interakcje i konsekwencje

• Błonnik pokarmowy płatki owsiane, chleb razowy, otręby) (łączony z lekami antydepresyjnymi (np. Amitryptylina)
• Wapń (mleko, produkty mleczne i pochodzenia zwierzęcego) - na przykład antybiotyki zawierające fluorochinolony oraz tetracykliny,
• Tanina (obecna w herbacie) - doustne preparaty zawierające żelazo
• Błonnik pokarmowy - Naparstnica (np. Digoxin, Bemecor)
• Witaminy zawarte w sokach cytrusowych - antybiotyki, w których obecne są między innymi erytromycyna, a także benzylopenicylina.

2) Zwiększenie wchłaniania leku

Tłuszcz pokarmowy - Preparaty teofiliny (na przykład Euphyllin)

Co jest najistotniejsze: pokarmy wysokotłuszczowe mogą zarówno przyspieszać, zwiększać wchłanianie leków o dużym powinowactwie do tłuszczu (czyli na przykład: leki przeciwgrzybiczne, leki psychotropowe, β-blokery), ale również, co jest swego rodzaju paradoksem, znacząco zmniejszać wchłanianie niektórych leków.

3) Metabolizm leku

Sok grejpfrutowy (Flawonoidy, furanokumaryny) -  Blokery kanału wapniowego (np. Nitrendypina)

Sok grejpfrutowy (Flawonoidy, furanokumaryny) - Lowastatyna

Francuskie sery dojrzewające, kiełbasy salami, przejrzałe owoce - Inhibitory MAO npphenelzyna, isoniazyd, furazolidon

Białka - niedobory białka mocno zmniejszają aktywność tak zwanych enzymów mikrosomalnych wątroby. W konsekwencji, następuje intensyfikacja toksycznego działania leków na organizm seniora. Niedobór białek zmniejsza aktywność enzymów mikrosomalnych wątroby, w wyniku czego następuje zwiększenie toksycznego działania leków.

Grillowane mięso - Podczas obróbki termicznej, jakiej poddawane jest mięso, powstają heterocykliczne związki aminów, które przyspieszają metabolizm i wydalanie teofiliny. W wyniku tego procesu dochodzi do spadku stężenia leku we krwi podopiecznego (nawet o około 50 procent), a w rezultacie - zmniejszenie skuteczności jego działania.

O czym należy pamiętać podczas przyjmowania leków?

Instytut Żywności i Żywienia ostrzega - wiele z niepożądanych i występujących skutków w zakresie stosowania leków przez osoby chorujące na rozmaite schorzenia,  jest wynikiem podawania ich z żywnością, która może niekorzystnie wpływać na wchłanianie substancji czynnych produktu.  Jak wobec tego można zapobiegać interakcjom leków z żywnością, które mają szansę się wcześniej lub później pojawić? Czy istnieje w ogóle uniwersalna recepta czy specjalny zestaw zasad? Z całą pewnością nie, jednak przedstawione poniżej reguły to zalecenia, których bezwzględnie powinna przestrzegać opiekunka podająca leki seniorowi.

1. Pamiętaj, aby zawsze uważnie czytać  ulotkę dołączoną do leku. Jeśli jakikolwiek zawarty w niej punkt lub też zapis jest dla Ciebie niezrozumiały, od razu poproś o konsultację farmaceutę bądź specjalistę koordynującego leczenie seniora.
2. Nie zapominaj o tym, by Twój podopieczny za każdym razem popijał podawane mu leki wodą mineralną. Nie może być to kawa, herbata czy też mleko - tego typu napoje, co zostało już wcześniej wyszczególnione, są w stanie zdecydowanie zmniejszać wchłanianie substancji zawartych w danym leku.
3. Nigdy nie podawaj seniorowi leków zmieszanych z posiłkiem. Dopilnuj również, by nie zażywał go w krótkim odstępie przed, w trakcie albo po jedzeniu (chyba, że lekarz zdecyduje o innych zaleceniach). Może to w radykalny sposób zmienić oddziaływanie leku.
4. Podając medykamenty seniorowi, nie mieszaj preparatu w gorącym napoju. Wysoka temperatura może przyczynić się do sporego zmniejszenia jego skuteczności.
5. Kluczowa zasada: nigdy nie pozwól na to, aby spożywane przez seniora leki były łączone z napojami alkoholowymi (jakimikolwiek, które zawierają nawet najmniejszą procentową ilość alkoholu).
6. Jeśli zauważysz, że posiłek podawany seniorowi zaburza działanie zażywanych przez niego leków, spróbuj wydzielić podopiecznemu porcję leków około 1-2 godzin przed posiłkiem, ewentualnie 1-2 godziny po spożyciu dania.
7. Nie pozwól, aby senior zażywał preparaty o charakterze witaminowo-mineralnym symultanicznie ze stosowaniem leków. Tego typu substancje niestety mogą zaburzać wchłanianie medykamentów.

Głównym zadaniem opiekunki w zakresie podawania leków seniorowi jest dbanie o to, aby w sposób poprawny i zgodny z zaleceniami lekarskimi je zażywał. Zapobieganie interakcjom leków z żywnością ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa podopiecznemu, aby nie doprowadzić do pogłębienia zagrożeń zdrowotnych (lub ogólnie sprowokowania ich poprzez brak ostrożności w podawaniu medykamentów). Opiekunka powinna bezwzględnie stosować się do zaleceń wydawanych przez lekarza specjalistę, a także uzgodnić z nim wszelkie wątpliwości, konsultując możliwe do wystąpienia skutki niepożądane stosowania wybranego leku.

Sprawdź inne artykuły o tematyce opiekuńczej, które pomogą w przygotowaniach do podjęcia nowych zleceń: https://dobrasztela.pl/kacik-opiekunki/aktualnosci/artykuly