Zaburzenia mowy w podeszłym wieku są bardzo częste. Możemy wyróżnić kilka faz choroby, która powoduje takie problemy...

Zaburzenia mowy w podeszłym wieku - z czego wynikają?

Zaburzenia mówienia i zdolności rozumienia mowy w podeszłym wieku, najczęściej stanowią konsekwencję uszkodzenia mózgu wskutek urazu, choroby, demencji lub udaru. Stan ten fachowo nazywany jest afazją, a jego rodzaj oraz nasilenie wiążą się ze stopniem oraz miejscem doznanego uszkodzenia mózgu. Warto na wstępie wymienić, z jakimi typami afazji można spotkać się u podopiecznych:

• Afazja ruchowa – występuje przewaga zaburzeń związanych z mówieniem. Podopieczny, mimo całkowitego zachowania sprawności rozumienia mowy, sam ma problemy z budowaniem wypowiedzi. W tym konkretnym przypadku, porozumiewanie z podopiecznym, choć w dużej mierze utrudnione, jest jednak jak najbardziej możliwe.
• Afazja czuciowa – charakteryzuje się sporą przewagą zaburzeń rozumienia słów i treści mówionych. Podopieczny sam jest w stanie mówić, często nawet płynnie i bez problemu, lecz jego mowa jest  zakłócona z powodu dużego ograniczenia lub braku umiejętności rozumienia, przetwarzania treści – senior mówi szybko, często bez sensu, łatwo przechodzi w słowotok niemajacy w sobie zbyt wiele logicznego przekazu dla odbiorcy. Porozumiewanie się z podopiecznym z zaburzeniami rozumienia jest niezwykle trudne, a w skrajnych przypadkach niestety niemożliwa.
• Afazja mieszana (ruchowo-czuciowa) – łączy w sobie zaburzenia oraz ograniczenia mówienia i rozumienia mowy. Zaburzenia występują w takim samym stopniu przy mówieniu, jak i przy rozumieniu mowy. W tym przypadku, nawet dla doświadczonego w trudnych przypadkach opiekuna, porozumiewanie się z podopiecznym jest szczególnie utrudnione.
• Afazja nominalna – polega na trudnościach z określaniem rzeczy przez podopiecznego i odnajdywaniem  właściwych słów. Oznacza to, że senior pozostający pod Twoją opieką prawdopodobnie nie będzie umiał nazwać przedmiotów i rzeczy ze swojego najbliższego otoczenia, ewentualnie opisze te przedmioty bez nazywania ich. Nie powie na przykład “Podaj mi proszę talerzyk i kubek”, za to  może powiedzieć na przykład  „Daj mi to niebieskie i czerwone”, bo talerzyk oraz kubek mają dokładnie takie kolory.
• Afazja totalna – czyli całkowita niezdolność mówienia i rozumienia treści. Podopieczny nie wypowiada zupełnie żadnych słów, nawet sylab;  nie wykonuje też poleceń, bo ich nie rozumie, czasem wydaje z siebie jedynie  stereotypowe dźwięki,  nie mające znaczenia, nazywane embolami.

Wskazówki dla opiekuna seniora, który boryka się z zaburzeniami mowy

Po pierwsze: cierpliwość, empatia i zrozumienie
Podopieczni borykający się z problemami dotyczącymi zaburzeń mowy czują się niezrozumiani przez otoczenie i najczęściej wyrażają to niespodziewanymi wybuchami zniecierpliwienia, a nawet złości. Charakteryzują się przede wszystkim zupełnym brakiem opanowania w trzymaniu swoich emocji na wodzy. Opiekunka powinna być niezwykle cierpliwa i kierować się w pierwszej kolejności próbą zrozumienia sytuacji chorego. Chodzi o to, aby potrafiła postawić się na jego miejscu, czyli wykazać się sporą empatią - umiejętnością wczucia w położenie podopiecznego, dzięki czemu dojdzie do sporego ułatwienia w nawiązaniu emocjonalnego kontaktu i porozumienia między opiekunką a seniorem.

Po drugie: utrzymywanie kontaktu wzrokowego z podopiecznym
Nie zważając na rodzaj i stopień zaburzeń mowy, zawsze należy utrzymywać z chorym kontakt wzrokowy. Dzięki temu poczuje się on zdecydowanie bardziej bezpiecznie i będzie mógł choćby w pewnej części odczytywać słowa z ruchu Twoich warg. Natomiast Ty, jako opiekun, zyskasz w tym momencie możliwość obserwacji podopiecznego, szczegółowego studiowania mimiki jego twarzy, wyrazu oczu, śladu emocji w nich zawartych, najmniejszych oznak rozumienia, przekazu negatywnych bądź pozytywnych reakcji, będących odpowiedzią dla naszych zapytań czy poleceń.

Po trzecie: skracaj swoje wypowiedzi!
Do podopiecznego zwracamy się w formie krótkich zdań i haseł. Stosujemy proste, niezbyt skomplikowane polecenia, aby mógł na nie odpowiedzieć w równie przejrzysty i jednoznaczny sposób, to znaczy - „tak” lub „nie”. Nie zadajemy pytań otwartych, wymagających dłuższych, bardziej rozbudowanych odpowiedzi. Nie pytamy również  „Jak się pan czuje?”, lub Co pana boli?”. Spróbuj zapytać i zwrócić się do podopiecznego bardziej konkretnie: “Czy dobrze się pan czuje?”, „Czy boli pana głowa/żołądek/serce?”. Podopieczny może kiwnąć głową na twierdzący znak odpowiedzi, mrugnąć powiekami lub innym, ustalonym wspólnie gestem dać pewnego rodzaju  sygnał, który całkowicie zrozumiemy. Pamiętaj, aby stosować zasadę zadawania wyłącznie jednego pytania na raz;  ewentualnie możesz je powtórzyć, posługując się  samym brzmieniu w celu lepszego zrozumienia. Mów bardzo wyraźnie, ale zwracaj uwagę na intonację - nie podnoś głosu, nie krzycz – chory boryka się z zaburzeniami mowy, ale nie słuchu.

Po czwarte: nie zapominaj o gestykulacji
Gestykulacja oraz mimika twarzy stanowią świetną  formę komunikowania się, która może wspierać lub czasami wręcz być świetnym zastępstwem dla mowy. Dlatego wszystkie pytania oraz komunikaty kierowane do chorego, należy uzupełniać zdecydowanymi gestami. Kiedy pytasz, czy Twój senior ma ochotę na spacer/chce coś zjeść/położyć się spać – zadbaj o gesty i uzupełnij swoją wypowiedź.

Po piąte: prowadź regularną obserwację zachowań podopiecznego
Zachowanie podopiecznego, jego mimika, spojrzenie, a nawet grymas na twarzy mogą nam naprawdę sporo powiedzieć o tym, jak senior się w danej chwili czuje, czy coś go boli, czy odczuwa pragnienie, głód, lub  czegoś mu potrzeba. Z czasem może być też tak, że nauczymy się dużo sprawniej odczytywać wszystkie wysyłane przez niego sygnały, co pozwoli właściwie nam je interpretować. 

Po szóste: skoncentruj całą uwagę na podopiecznym i poszukaj metody na porozumienie
Starajmy się dbać o to, aby unikać przemęczania pozostającego pod naszą opieką  podopiecznego. Szczególnie w momencie, gdy ewidentnie jest zmęczony - pozwólmy mu naprawdę odpocząć. Niezwykle ważne jest wyeliminowanie z otoczenia seniora wszystkich możliwych źródeł hałasu oraz dźwięków, które w swoim natężeniu mogą wpływać na dekoncentrację chorego. Przed rozmową trzeba koniecznie wyłączyć/wyciszyć radio, telewizor, zamknąć dokładnie okna, drzwi, a także balkon.

Nie sposób na sam koniec nie wspomnieć o próbie innej formy komunikacji, na przykład pisemnej lub zaawansowanej gestykulacji. To może stać się pewien kod, który jest zrozumiały dla obojga - opiekuna i seniora, przekładając się na ich ogólne porozumienie. Pytając, czy podopieczny napije się mleka, wody, koktajlu czy soku, można wskazać butelkę każdego z napojów. Obserwujemy,  na co patrzy senior, w jakim kierunku zwraca swoją głowę, wzrok  lub rękę - to będzie odpowiedź na nasze zapytanie.

Warto również skorzystać z prostych pomocy logopedycznych - takich, jak choćby tablica, kreda, rozmaite grafiki czy  katalogi najczęściej używanych słów w komunikacji. Innymi słowy chodzi o to, aby pokazać podopiecznemu kartki z obrazkami lub prostymi, od razu przemawiającymi do wyobraźni słowami. Być może uda nam się nawiązać kontakt w ten sposób, bo senior, którym się zajmujemy, zachował umiejętność czytania? Nie zrażajmy się i próbujmy, nawet mimo wielu niepowodzeń - małe sukcesy to też powód do dumy.

Sprawdź inne artykuły o tematyce opiekuńczej, które pomogą w przygotowaniach do podjęcia nowych zleceń: https://dobrasztela.pl/kacik-opiekunki/aktualnosci/artykuly